İlk önce yapılması gereken can ve iş güvenliğidir. İkinci işlem bilimsel olmasıdır. Tahmini ve hayali işlem yapmayınız. Artık teknoloji gelişti, şimdilerde bazı işlemler % 100’e ulaştı.
Sondajcılıkta üç temel ilke vardır.
1. Tasarruf olmaz.
2. İhmal olmaz.
3. Sondaj hata kabul etmez.
Derinde olan, su taşıyan jeolojik formasyonlardan en verimli şekilde yararlanmak amacıyla uygulanan sondaj türüdür.
Su sondajı uygulaması: İhtiyaçlar göz önünde bulundurularak istenilen çapta matkaplar kullanılarak sondaj işlemine başlanır. Delgi işlemi tamamlandıktan sonra ekipmanlar (matkap, tij, ağırlık vs.) kuyudan çıkartılır. Daha sonra istenilen çapta ki kapalı ve flitreli borular kuyunun projesine göre indirilir. Borular ile kuyu cidarı arasında yıkanmış ve elenmiş çakılla doldurulduktan sonra, kuyu kompresör (hava) ile berrak su gelene kadar temizlenir. Kuyu inkişafı amacına ulaştıktan sonra, kuyu ağzı betonu hazırlanıp pompa indirilecek şekilde uygulama tamamlanır.
Su verimliliği açısından doğru yer tespiti yeraltı suyunu tespit etmek için kullanılan etkili yöntemler Jeolojik Etüt: Su aranacak bölgenin jeolojisi incelenir ve yorumlanır.
Jeofizik Etüt: Aletsel yöntemlerden, Elektrik (rezistivite) yöntemi ile istenilen derinlikler taranıp, su içeren tabakalar ya da akiferler tespit edilir. Tespit edilen su verimi açısından uygun olan noktalarda (ihtiyaca göre) sondaj uygulamasına karar verilir.
Kaliteli su sondajı için gerekli şartlar
1. Doğru lokasyon tespiti
2. Güçlü ve kapasiteli bir sondaj makinesi
3. Deneyimli bir sondaj ekibi ( Mühendis, Sondör, Sondaj işçileri)
4. Kuyunun örselenmeden açılması
5. Amacına göre doğru inkişaf malzemesi ( çakıl, boru, kompresör vs.)
6. Amacına uygun seçilmiş dalgıç pompa ve ekipmanların kullanımı
7. Kuyu açılma süresi
8. Delgi sırasında karşılaşılacak sorunları giderme tecrübesi
9. Kuyu ömrü için garanti
Su kuyularında borulama:
1. Gevşek zeminlerde kuyunun yıkılmamasını sağlamak2. Kalitesiz su seviyelerinden kuyu içine su gelişini önlemek boru türleri
a. Saç borular
b. Çekme borular
c. Özel alaşımlı borular
d. PVC borular * En yaygın kullanılanıdır. Su, kimyasal reaksiyonlardan etkilenmez.
Su kuyularında yalıtım
Kuyu içerisinde herhangi bir nedenle kapatılması istenilen kesimler kapalı borular gelecek biçimde borulanır. Ancak bu durum bu kesimlerin kuyu için tümüyle yalıtıldığını göstermez. Kuyu boşluğu içinde oluşacak sızıntıların da önlenebilmesi için, kil çimento vb. malzemelerle bu kesimlerin yalıtılması gereklidir. Yalıtımın amaçları* Kuyuda statik düzeyi yüksek olan seviyenin statik düzeyi daha düşük olan seviyelere sızmasını önlemek
* Kalitesiz suların kuyu içerisine sızmasını önlemek
Basınçlı akifer de yalıtım Kuyu tamamlandıktan sonra yüzeye sızmalar olabilir. Bunu önlemek için;
1. Basınçlı akiferin derinliği biliniyorsa, basınçlı akifere gelince sondaj durdurulur. Kuyu borulanır. Kuyu boşluğu çimento şerbeti ile doldurulur. Borulamanın içinde sondaja devam edilir.
2. Hesapta olmayan bir basınçlı akiferle karşılaşılırsa;
a) Bu akifer yalıtılmak isteniyorsa, sondaj durdurulur. Borulama yapılır. Kuyu boşluğu çimento şerbetiyle doldurulur. Sondaja boru içinden devam edilir.b) Ağır bir sondaj sıvısı ile kuyu tamamlanır. Çakıllama basınçlı akiferin üst seviyesine kadar yapılır. 1 m lik kil tampon yapılır. Kuyu boşluğu çimento şerbetiyle doldurulur. Bu sırada kuyunun boşaltılması için yüksek kapasiteli bir pompa ile çekim yapılır.
Elektrotlar Elektrotlar - pompanın kuyu içine indirilmesi
Su kuyularında çakıllama:
Kuyu çeperi ile borulama arasındaki boşluğun belirli kalite ve miktarda çakılla doldurulması işlemidir. Amaçları
1. Kuyunun yıkılmasını önlemek
2. Filitrelerin tıkanmasını önlemek
3. Kuyu içine gelen suyu süzmek
4. Geçirgenliği arttırmak
Çakıl özellikleri
1. Temiz ve yıkanmış olmalı
2. Köşeli olmamalı, küresel olmalı. Küresel taneli yapı daha geçirimli olur.
3. Çakılların tane boyu kullanılan filitre aralığına ve akiferin tane boyuna uygun olmalıdır.% 10-40 arasında flitre aralığından ince malzeme yeterlidir.
4. Tuz jips vb. suda eriyen mineraller içermemelidir.
Su kuyularında geliştirmede çalkalama
Kuyu içerisindeki suyu herhangi bir yöntemle akifer içerisine göndermek ve akiferin doğal suyu ile birlikte tekrar kuyu içine alma işlemine geliştirme çalkalama denir. Bu işlem tekrarlanırsa;
1. Sondaj sıvısının oluşturduğu sıvadan tümüyle kurtulunur.
2. Kuyu boşluğundaki çakıllama da bir derecelenme sağlanır ve kuyu içine doğru geçirimlilik arttırılır.
3. Çakıl köprüleri yıkılır.
Geliştirmede çalkalama:
Darbeli sondaj: Halat veya rijit çubuklarla, keskin ağızlı ağır bir kazıcının formasyonun üzerine serbest bırakılarak derinliğe doğru yapılan kazı işlemi sonucunda oluşan kırıntıların kova vb. gereçlerle yukarı alındığı sondaj işlemine darbeli sondaj denir. Bugün kullanımı çok seyrektir.
* Yerini darbeli-döner sisteme bırakmıştır.
* Sondaj sistemlerinin başlangıcıdır.
* Günümüzde sığ derinlikte pnömatik sistemer kullanılmaktadır. DARBELİ SONDAJIN AVANTAJLARI
1. Dışa bağımsızlık: Bütün kullanılan gereçler ülkemizde üretilebilmektedir. Ancak döner sondaj içinde bugün pek çok elemanın yerli üretimi mümkündür. Bu nedenle bu avantaj hemen hemen ortadan kalkmıştır.2. İşletme ucuzluğu: Akaryakıt dışında pek fazla tüketim malzemesi gerektirmez. Ayrıca, tüketim malzemelerinin de kullanım ömrü oldukça uzundur.3. Su gerektirmemesi: Döner sondaja kıyasla oldukça az su kullanımı yer yer milyarlaca TL’yi bulan su tüketimini ortadan kaldırmaktadır.4. Tüm formasyonlarda kullanılabilirliği5. Örnek almadaki üstünlüğü: Gecikme ve karışma olmaksızın örnek alabilme özelliği vardır. Temizleme işlemi hemen dolaşım gerektirmediğinden her hangi bir karışım da söz konusu değildir
DARBELİ SONDAJIN DEZAVANTAJLARI
1. Yavaşlık: Darbeli sondajdan sonra geliştirilen tüm sondaj yöntemleri daha hızlı oldukları için ekonomiklik anlamında öne geçmişlerdir.
2. Emek ve Yoğunluk: Sondaj dizisi elemanlarının ağırlığı fazla sayıda personeli ve yoğun bir iş gücünü gerektirmektedir.
3. Kalifiye eleman gerekliliği: Sondajın hızı ve güvenliği ancak deneyimli personel ile sağlanabilir.
4. Düşey sondaj sınırlığı: Yerçekimi ile potansiyel enerjinin kinetik enerjiye dönüşümü sağlandığı için düşeyden farklı yönlerde sondaj mümkün olamamaktadır.
Döner sondaj
Kendi ekseni etrafında dönerek, üzerinde döndüğü yapıyı kesen, koparan veya öğüten döner deliciler aracılığıyla yapılan silindirik biçimli kazı işlemine döner sondaj denir. Döner sondajlar üç boyutlu uzayda her yönde ve her doğrultuda yapılabilirler.Döner sondaj sistemlerinin adı ve işlevi
Dönme sistemi – Delme veya kazma Dolaşım sistemi – Boşaltma veya temizleme Vinç sistemi – Taşıma Transmisyon sistemi – Güç aktarma
Matkaplar Su kuyuları için rotary sondajda genel 2 tip matkap kullanılır: Balta ağızlı matkaplar ve konili matkaplar balta ağızlı matkaplar en ilkel matkap türüdür.
* Ortalarında olan sondaj sıvısı giriş matkap uçları temizler ve matkabın soğumasına yardımcı olur
* Genellikle darbeli sondajlarda kullanılır. Kum kil ve yumuşak kayaç formasyonlarında hızlı bir şekilde keser, iri çakıllı veya sert kaya formasyonlarında iyi çalışmaz
Konili matkaplar: günümüzde en çok kullanılan matkap ürünüdür.
* Matkabın alt uçlarında koniler vardır ve birbirlerine geçmişlerdir. Üzerlerinde dişler bulunur. Matkap, sondaj dizisi tarafından döndürülürken konilerde kendi
milleri etrafında dönerler.
*2,3,4 konili türleri vardır. Trikon denilen üç konili matkaplar en çok kullanılan konili matkaplardır. Stabiliteleri fazla, eğimleri azdır. Delik çapının kontrolü iyidir.
Kesme yüzeyleri sondaj sıvısı ile yıkanır.
Kompresörle Kuyu Geliştirme (İnkişaf) İşlemi
Kompresörle temizlik kuyunun canidir. Kompresörden başka hiç bir işlem kuyudaki çamuru, mili temizlemez, çoğu meslektaşımız maliyetli olduğu için tercih etmediği bir yöntemdir. Mazot başta olmak üzere işçiliği de arttıran bir iştir. Lakin kuyu için olmazsa olmazdır, can damarıdır. Kuyunun hem uzun ömürlü olmasını hem de dalgıcın arıza vermemesini önleyici en önemlisi kuyunun tam randımanlı çalışmasını sağlar. Kompresörle kuyudan mil kesilene kadar yapılması gerekir...
