Sondaj işlemi ve kuyu açılması sırasında pek çok sorunla karşılaşılabilir. Bu sorunlar sondajın ilerlemesi ve verimini etkiler.
Sondaj işlerinde mekanizasyon ve otomasyonun artması, insan gücüne olan gereksinimi azaltmaktadır. Dolayısıyla sondaj sektöründe personel kadroları iyice azaltılmış ve personelin her konuda işleri halletmesi durumu doğmuştur. Sondajcılık da zorunlu durumlar olmadığı zaman sondaja ara verilmez. Sondaja ara verildiği durumlarda birçok problem doğar. Örneğin kuyu yıkılma tehlikesine maruz kalır veya sondaj dizisi kuyuda sıkışarak kullanılamaz hale gelir.
SONDAJIN BAŞARISINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER:
Personel: Sondajcılık da makine ve malzemenin büyük önemine karşın, insan faktörü tartışmasız en önemli faktördür. Çünkü, personel tarafından yapılabilecek en küçük hata ve dikkatsizlik, çok büyük zaman, malzeme, para hatta can kaybına neden olabilir. Dolayısıyla mühendis, sondör ve işçilerden oluşan ana kadronun sondajın başarısında ki etkileri çok büyüktür. Bu bakımdan gerek personelin becerisi ve gerekse çalışma azmi ve morali büyük önem taşır.
Donanım: Sondaj makinesi ile asıl araç ve gereçlerden oluşan sondaj donanımı sondaj faaliyetini etkileyen en önemli faktördür. Bu faktörleri işe uygunluk, kalite ve bakım olarak üç gruba ayrılır. İşe uygunlukta; sondaj için kullanılan araç ve gereçler gerek yöntem, gerekse kapasite açısından işe uygun olmalıdır. Bunu ilgili sondaj mühendisi sağlar, İkinci olarak sondajlarda kalite olağanüstü etkilidir. Özellikle kalitesiz donanım ve parçalar sondajlarda çeşitli sorunların doğmasına yol açar. Özellikle kaliteli donanım ve parçalar kullanılarak sondajın sağlıklı ve kısa sürede tamamlanması sağlanır. Üçüncü olarak bakım konusu büyük önem taşımaktadır. Çünkü kaliteli donanımlar ancak iyi bir bakımla uzun süreler çalıştırılır. Doğacak çeşitli problemler önceden halledilmiş olur.
Sondaj Çamuru: Sondaj çamuru sondajcılık da birçok işlevi yerine getirmekte ve sondajın başarısını etkilemektedir. Sondaj çamurunun hatalı olması birçok problem doğurur. Sondaj çamuru sondajın ekonomisini ve dolayısıyla başarısını etkiler
Mekanik faktörler: Sondajın mekanik faktörleri, döner sondajda formasyona ve delici cinsine uygun olarak matkap üzerine verilen ağırlık ve devir, darbeli sondajda darbe hızı ve frekansı, kombine sistemde ise bunların tümüdür.
Lojistik deste: Lojistik destek (ikmal) eksikliklerini giderme imkanından yolsun yerlerde çalışan sondaj grupları iyi bir planlama yaparak sondajı devam ettirmek durumundadır. Bunun için bilgi akımı, personel düzenlenmesi ve onarım desteği düzenli olarak yapılmalıdır.
Jeolojik yapı : Sondajın başarısını etkileyen insan ve makine faktörleri kadar, işin yapıldığı yerin doğası, delinen formasyonun özellikleri büyük önem taşır. Formasyonlar ne kadar iyi bilinirse (sertlik, gevşeklik, elastiklik, kimyasal sıvılar vb.) malzeme temini ve seçimi de o kadar kolay olur.
Açılmakta olan bir sondaj kuyusunda ve delinen formasyonun çeşitli özelliklerinden oluşan bazı olaylar, sondajın yürütülmesi açısından bazı güçlükler meydana getirir. Başlıca doğal güçlükler şunlardır.
a) Dolaşım bozukluğu: Sondajın sıvı dolaşımı ile yapıldığı döner sondajlarda, sondajın devamı ve kesintisiz sürdürülmesi dolaşımın sağlanmasına bağlıdır. Ancak bazı doğal şartlar bu dolaşımı engelleyebilir. Bunlardan birisi fışkırtmadır. Delinmekte olan formasyonun içerdiği sıvıların basıncı yüksekse, sondaj sıvısının geri iterek onun yerini alır ve yeryüzüne fışkırtarak çıkar.Bunun en tipik örneği artezyen özellikli basınçlı yeraltı sularının sondaj sırasında yaptığı fışkırtmalardır. Dolaşımdaki ikinci problem ise kaçaklardır. Delinmekte olan formasyon karstik alanda veya kırıklı,çatlaklı ise sondaj sırasında yüksek basınçlı sondaj sıvısı bu çatlaklara kaçarak kaybolur.Bu olaya “sıvı kaçağı” veya “çamur kaçağı” denilir.
b) Yıkılma, Göçme ve Dolgu: Sondaj kuyusunun yıkılması ve göçmesi sonucu sondajda dolgu oluşması, bağımsız bir sorun olabileceği gibi, diğer sorunlarla birlikte görülebilir. Yıkılma, göçme ve dolgunun başlıca nedenleri olarak dolaşım bozukluğu, dolaşım yetersizliği,çamurun uygun olmayışı, formasyon özelliği ve arızalar gösterilebilir. Yıkılma ve göçmelerin önüne geçmek için sondaj dizisinin kuyudan çekilmesi, çamurun iyileştirilmesi, geçici borulama ve çimentolama gibi önlemler alınabilir.
c) Şişme ve Sıkışma: Sondajda en çok karşılaşılan olaylardan biride sondaj deliğinin kendiliğinden daralması yani çapının küçülmesidir. Bu durumda hem sondaja devam etmek ve hem de sondaj dizisini kuyudan çıkarmak zorlaşır.Kuyunun çapının küçülmesi olayına ” formasyon şişmesi ” sondaj dizisinin sıkışması olayına da “takım sıkışması” adı verilir. Bu olayın nedenlerinden en önemlisi formasyonun özelliğinden kaynaklanır. Özellikle killi formasyonlar suyla temas ettiği zaman şişme olayları meydana gelir. Ayrıca dolaşım bozuklukları ve arızası da jelleşmeye neden olacağı için sıkışmalar meydana gelir.
d) Erime: Sondajın doğal güçlüklerinden birisi de su veya suyla yapılan sondaj sıvıları ile dolaşım yapılan sondajlarda, sondaj sıvısının delinmekte olan formasyonu eritmesidir. Bu durumda sondaj sıvısının bileşimi ve özellikleri değişir. Sondaj kuyusu genişleyeceği için sondaj yapmak zorlaşır. Erime olayına, tuz erimeleri, kil erimeleri ve mineral erimeleri neden olur.
e) Düşeyden Sapma: Düşeyden sapma, döner sondajlarda sertlikleri büyük farklılıklar gösteren eğimli tabakların neden olduğu doğal sondaj gülüğüdür. Ayrıca sondaj sırasında kurallara uymadan yapılan işlemler sondajın sapmasına neden olabilir. Birçok sondajda sapma olması kaçınılmazdır. Hiç sapmasız sondaj çok enderdir. Belli miktar sapma sondajlarda kabul edilir. Bir sondajda ki sapmayı önlemek için başlıca şu tedbirler alınır:
Döner sondajlarda aşırı baskı yapılmamalı,
Sapma ihtimali olan yerlerde daha sert ve ağır takım kullanılmalı,
Dizi askıda çalıştırılmalı,
Sondaj dizisi elemanlar dış çapı ile kuyu çapı arasındaki çaresi “sapmaz” (stabilizer) denilen dizi elemanlarının uygun yerlerde ve uygun tiplerde seçerek kullanılmaktır.
SONDAJ KAZALARI
Bir sondaj işlemi sırasında birçok güçlüklerin yanı sıra, sondaj kazaları da meydana gelebilir. Bu kazaların başlıcaları şunlardır.
Sondaj Dizisinin Çözülmesi: Dizi çözülmesi, sondaj dizisinin herhangi bir yerindeki bir dizi elemanının bağlantı yerinden çözülerek, çözülme noktası altındaki elemanların delik içerisine kalması olayıdır.
Sondaj Dizisinin Kopması: Çeşitli nedenlerden dolayı sondaj dizisi elemanlarının birisinin bir noktasından koparak, alt kısmın kuyuda kalması olayına denir.
Boru Kopması: Kuyu geçici veya sürekli borulanması sırasında, boru dizisinin bir yerden yırtılıp koparak kuyu içinde kalması olayıdır.
Kuyuya Bir Cisim Düşürülmesi: Bazı durumlarda kazaen kuyu içine anahtar, çekiç ve benzeri malzemeler düşürülür.
Matkap Kitlenmesi: Döner sondajlarda bilyeli matkaplarla çalışılırken, konilerden birinin sıkışarak dönmemesi olayına denir.
Yangınlar: Sondajlarda, özellikle petrol ve doğal gaz sondajlarında dikkatsizlik sonucu zaman zaman büyük yangınlar çıkma ve sondaj kulesi tümüyle yıkılmakta ve platform kullanılmaz hale gelmektedir.
Kurtarma İşlem ve Gereçleri: Sondaj kazaları sonucunda kuyuya düşen veya işlemler sırasında kuyuda kalan malzemenin, kuyu dışına çıkartılarak kuyunun boşaltılmasına ve tekrar çalışabilir ortama dönülmesine “kurtarma” veya “tahlisiye” denir. Ortalayıcılar, dişli yapma kurtarıcılar, makaslı kurtarıcılar, diş açan kurtarıcılar, manyetik kurtarıcılar gibi aletlerle kurtarma işlemi yapılır.
